Aydınlanma Avrupa’da ülkelerin kültür durumuna göre ayrı parlaklık dereceleri gösterdi. Reformasyonun Katolik Kiliseyi ve ona bağlı boşinancı yendiği Kuzey Avrupa ülkelerinde Aydınlanmanın Fransa’da olduğu gibi saldıracağı bir Kurumsal Din yoktu. Protestan Prusya’da Kant “Aydınlanma Nedir?” başlıklı yazısında “genel Aydınlanmaya karşı engellerin dereceli olarak azaldığını” söylüyor ve despotu överek, “[b]u bakımdan bu çağ Aydınlanma çağı ya da Friedrich’in yüzyılıdır” diyordu (“In diesem Betracht ist dieses Zeitalter das Zeitalter der Aufklärung oder das Jahrhundert Friedrichs”). İngiltere’de David Hume Anglikan Kilise ile hiçbir anlaşmazlık içinde değilken, yalnızca usa saldırıyor, “us tutkuların kölesidir ve yalnızca öyle olması gerekir” (“reason is, and ought only to be the slave of the passions”) diyordu (ve tutkuların üstünlüğü ile uyum içinde, ve ‘haz ve acı’ üzerine dayalı enteresan bir ‘ahlak’ felsefesi kuruyordu). Bu ve benzeri felsefecilerin tanımladıkları Aydınlanma çağı aynı zamanda ‘Us Çağı’ olarak da bilinir.

Fransız Devrimi sırasında Fransa’da ne bir ‘Us Çağı’ yaşanıyordu, ne de saltık tekerkin ‘aydınlanmış bir saltık tekerk’ olma gibi bir niyeti vardı. Yaşanan yalnızca usdışı bir devlet ve toplum yapısı, ve bu baştan sona etik-dışı yapısızlığı besleyen duyunçsuz Aristokrasi ve Kurumsal Kilise idi. Eğer bu duruma ‘karanlık’ denebilirse, ‘aydınlık’ başka her ülkeden çok Fransa’nın (ve hiç kuşkusuz ayrıca İtalya ve İspanya’nın) gereksinimi idi. Fransız Aydınlanması bu hüzünlü durumu değiştirmek için kendini öncelikle pozitif bilim ve görgücü-kuşkucu bir felsefe ile donattı ve bu direnilmesi olanaksız silahlar ile, aritmetik, geometri, fizik, kimya ile boşinanç üzerine saldırdı. Aydınlanma kendini boşinanç karşısında tanımladı.

Halk kendini yönetemiyorsa, birilerinin — prenslerin, kralların, imparatorların — o işi üstlenmesi gerekir. Halk hiç kuşkusuz kendi istencinin ve özgürlüğünün bilincini kazanmadığı sürece kendini yönetemez ve politik bir güç değildir. Aydınlanma halkın hiçbir zaman kendini yönetemeyeceğini düşünüyordu (tıpkı Katolik Kilisenin halkın hiçbir zaman Kutsal Yazıları anlayamayacağını ve bu nedenle her zaman rahiplerin yorumunu dinlemesi gerektiğini düşünmesi gibi). Aydınlanmanın politik formülü açıktı: “Halk uğruna herşey. Halk tarafından hiçbirşey.” Voltaire aydınlanmış tekerkliğin toplumun ilerlemesi için en iyi yol olduğunu düşünüyordu. Aydınlanma despotizmin despotizm olarak kalma koşulu ile modernleşme planıdır. Ama modernleşme özsel olarak özgürleşme üzerine dayandığı için, plan tıpkı karşı çıktığı boş inanç gibi boş bir plandır.

Fransız Devrimi pekçok açıdan Aydınlanmanın politik cisimselleşmesi olarak görünür. Aydınlanma yasa egemenliğini doğrular, serfliği ve köleliği yadsır, inanç özgürlüğünü kabul eder, evrensel öğretim ister. Aydınlanmanın ‘politikasını’ demokrasiden ayırdeden ve uzaklaştıran özgünlüğü bu kurumların ve düzenlemelerin halkın kendisi tarafından yapılmayacağına inanması, tümünün ancak despotik Aydınların ya da tek bir Aydın Despotun yetkesi ve gücü altında gerçekleşmesi gerektiğini kabul etmesidir. Aydın kendini halka adamış bir insandır, çünkü halk ancak önderler tarafından yönetilmesi gereken istençsiz bir kitle ya da yığındır. Aydının varlık nedeni henüz yurttaş toplumuna gelişmemiş istençsiz bir halktır. Aydınlanma açıktır ki daha sonra halkları, yığınları, kitleleri kurtarmak için formüle edilecek olan ideolojilerin atasıdır. Aydınlanmanın ve İdeolojiye dönüşmesi yalnızca tekerkin yerinin doğrudan doğruya aydının kendisi tarafından alınması ile gerçekleşir. Kitle bir ve aynı kalır, despotik karakterini sürdürür, çünkü insanlar henüz haklarının bilincinde olan özgür ve eşit yurttaşlar değildir.

Jacobinlerin kitle tabanlarını oluşturan sans coulettes çoğunlukla orta sınıftan gelen üyelerden oluşuyordu. Ama sonraki yazarlar tarafından sık sık bir tür erken işçi-sınıfı olarak sunuldu.

Fransız Aydını ülkeyi kendisi yönetmesi için halka bırakmadı. Onu Kamu Güvenlik Komitesi ile, Devrimci Mahkemeler ile, ve sonunda Terör ile yönetti. Ve boşinancı insan yüreklerinde ve bilinçlerinde değil, ama Katolik Kiliseyi rahiplerin ile birlikte fiziksel olarak ortadan kaldırarak yenmeye çalıştı.

Fransa’da Aydının despotizmine herşeyden önce Fransa’nın olguları izin verdi. Katolik Kilisenin elinde istençsiz çocuklar gibi yetiştirilen halk hiç kuşkusuz özgür istenç ile bir ve aynı şey olan demokrasiye yetenekli olamazdı. Dahası, üzerindeki tüm moral denetim ve disiplin kalktığı zaman, insanların liberté ile anladıkları şeyin kabalık, görgüsüzlük, barbarlık ve şiddet olduğu açığa çıktı. Benzer olarak, Kral, Girondinler ve tüm ılımlı ve düzgün önderler yok edildikten sonra devleti tekeline alan Fransız Aydınının ‘özgürlük’ ile anladığı şeyin terör ve tiranlık olduğu açığa çıktı. Politika ile hiçbir ilgileri olmayan ve erdemi terörsüz düşünemeyen bu insanlar devlette duyunç yokluğunun ne demek olduğunu yaptıkları ile bütün dünyaya tanıttılar. Avukatsız ve tanıksız ‘mahkeme’ gibi birşey Fransızların giyotinin yanına koydukları ikinci bir icat oldu.

Avusturya İmparatoru Joseph II Marie Antoinette'ın kardeşi olan Avusturya İmparatoru Joseph II ve Marie Antoinette'ın kocası olan Fransa Kralı XVI. Louis arasındaki ayrım etik ve etik-dışı arasındaki ayrım gibidir. Kutsal Roma İmparatoru (ya da Avusturya Habsburg İmparatoru) Joseph II. (1741-1790) Maria Theresa'nın oğlu idi. Yönetimi sırasında (1765-90) yönetsel, yasal, ekonomik ve dinsel reformlar getirmeye çalıştı. Çok kapsamlı ve köklü bir eğitim almıştı ve politikaya güçlü bir ilgisi vardı. İki evliliğinde de eşlerini suçiçeğine yitirdi. 1765'te imparator olmasına karşın, annesi Maria Theresa'nın gölgesinde kaldı ve ancak annesinin ölümünden sonra onun reddettiği reformları gerçekleştirme çabasına girişebildi. (Avusturya-Prusya düşmanlığı aynı zamanda Maria Theresa ve Büyük Frederik arasındaki kişisel bir düşmanlık idi ve Theresa oğlunun II. Frederik'in reform eğilimlerine benzer eğilimler göstermesinden hoşnut değildi.) II. Joseph ile eğitim yaygınlaştırıldı ve Katolik Kilisenin denetiminden çıkarılan Viyana Üniversitesi zamanın en iyi bilimcilerini ve bilginlerini çekmeye çalıştı. Viyana'da Genel Hastane Avrupa'nın en iyi hastanelerinden biri oldu. 1786'da Evrensel Yurttaşlık Yasası çıkarıldı. Joseph serfliğin kaldırılması buyruğunu verdi, köylülüğün durumunun iyileştirilmesi için çalıştı, duyunç özgürlüğünü kabul ederek yasa önünde dinsel eşitliği yürürlüğe koydu, ve basın özgürlüğünü tanıdı (ama bir despot idi ve basın özgürlüğü kendisine saldırı için kullanılınca zamanının başka her tekerki gibi zorbalığa döndü). Sanatçılara tanınan yönetsel özerklik ile Viyana'nın sanat yaşamı yeni doruklara yükseldi. Joseph Aydınlanmanın ilkeleri gereği kaçınılmaz olarak Roma Katolik Kilisesi ile çatışmaya girdi. Rahipler devlet eğitimi ve yönetimi altına alındı ve yararsız 700 manastır kapatıldı. II. Joseph'in başarmayı istedikleri ve edimsel olarak başardıkları arasında büyük bir uçurum vardır. Sonuçta çok kısa zamanda çok şey yapmaya çalışan bir insanın düşkırıklığı içinde öldü (48 yaşında).

Yine, Fransız toplumunu Hıristiyanlıktan edimsel olarak ‘temizleme’ (La déchristianisation) uygulaması da hiç kuşkusuz kendisi Katolik olan halkın değil, ama inancı boşinanç olarak kabul eden Aydınlanmanın eylemidir. Aydınlanma inanç ve boşinanç arasında büyük bir ayrım görmedi. Halka ‘Us Dini’ dediği bir kültü önerdi.

Aydınlanma hiçbir zaman halktan gelecek bir devrim düşüncesini doğrulayamazdı, çünkü bu onu ‘Aydın’ olarak vareden koşulun yadsınması olurdu. Aydının bir boşinanç kitlesi olarak gördüğü halk ile ilişkisi ancak egemenlik ilişkisi olabilirdi. Aydın yönetmeli, egemen olmalı, denetlemeli, kurtarmalıdır. Hiç olmazsa Fransa söz konusu olduğunda, halkı halk adına yönetebilecek güç Kral değil, ama Aydındır. Aydınlanmanın despotik karakteri verildiğinde, ona demokratik hükümeti savunma düşüncesini yüklemek saçmadır. Ve onu modernliğe bağlamak modernliği despotizme bağlamak gibidir. Aydın da az çok tutarlı düşünmeye yeteneklidir, ve kendi pozitif felsefesi gereği olguların erimin ötesine geçen bir politik ideali öne çıkarmaması gerekir. Aydınlanma o zamanlar ‘doğal hak’ ve bugün ‘evrensel insan hakları’ denilen şeyi “bütünüyle saçma” olarak görüyordu. Hume için, “Doğal yasa ve doğal haklar gerçek olmayan metafiziksel fenomenlerdir.” Ve gerçekten de Fransız halkı, Katolik Kilisenin ve kraliyetin uysallaştırdığı bir halk olarak, doğal haklarının bilincinde değildi ve demokratik bir eyleme yetenekli değildi.

II. Katerina Akıllı, acımasız, eşeysel olarak doymak bilmez Katerina (1729-1796) Rusya'yı ortaçağ uyuşukluğundan çekip çıkardı, bakışlarını modern dünyaya çevirdi, ve bir serfler ülkesini Avrupa'nın büyük güçlerinden biri yaptı. Prusya doğumlu bir prenses (Sophie Friederike Auguste von Anhalt-Zerbst) olan Katerina (Екатерина Алексеевна/Yekaterina Alekseyevna) yine Alman doğumlu III. Peter ile evlendikten sonra Ortodoksluğa döndü ve Rusça öğrendi. Peter'in ölümünden sonra 1762-1769 yılları arasında bir aydınlanmış otokrat olarak hüküm süren Katerina Fransız edebiyatını ve felsefesini yakından tanımıştı ve Aydınlanmanın ilerici ideallerini paylaşıyordu. Kurduğu okullara, akademilere ve kütüphanelere ek olarak, Avrupa'da kadınlar için ilk yüksek eğitim kurumu da Rusya'da onun tarafından kuruldu. Rus bilginleri ve sanatçıları eğitim için Avrupa'ya gönderildi ve Avrupalı bilimciler, mimarlar ve sanatçılar Rusya'ya çağrıldı. İmparatoriçenin kendisi 1765'de İmparatorluk Güzel Sanatlar Akademisinin temelini attı. Bu tür girişimlerin sonucu Rusya'da ülkenin yaygın geriliği ile hiçbir biçimde bağdaşmayan bir sanatsal ilerlemenin yaşanması oldu, ve ülke bir süre sonra başlıca edebiyatta ve müzikte doruklara erişti. Diderot ve Katerina II; St. Petersburg. Diderot aynı zamanda Aydının inceliğini ve iki yüzlülüğünü yansıtan bir tonda, “İnsanlar son kral son rahibin bağırsakları ile boğulmadıkça özgür olmayacaktır" diyordu.     Ülkede ne özgür bir köylülük ne de dikkate değer bir kentli sınıfı vardı. İşleyim başlıca tekstil dalında idi ve ordunun gereksinimlerini karşılamaya ayarlanmıştı. Üretimde işyerlerine bağlı olan serfler çalıştırılıyordu. Almanya'dan getirilen çiftçiler (Volga Almanları) tarımsal üretimin bir ölçüde modernleşmesini sağladı. 1768'de ilk kağıt para çıkarıldı. Katerina sanatların ve eğitimin destekleyicisi idi ve Hermitage Müzesi Katerina'nın kişisel bir kolleksiyonu olarak başladı. Voltaire, Diderot ve d'Alembert'ın yazılarını okudu. Voltaire ile 15 yıl mektuplaştıktan sonra yazarın ölümü üzerine kitaplarını getirterek onları Rusya Ulusal Kütüphanesine yerleştirdi. Fransa'da hükümetin Ansiklopedi'nin yayımını yasakladığını öğrenince Diderot'ya çalışmayı Rusya'da onun koruması altında tamamlamasını önerdi. Rusya'da Aydınlanmanın ilkeleri ile uyumlu yasaların çıkarılması için bir tür meclise benzer bir komisyon kurdurdu, ama girişimden uygulamaya dönük bir sonuç çıkmadı. Bunun yerine Soyluluğu güçlendirdi ve ülke yönetimini iyileştiren düzenlemeler getirdi. Durumu Voltair'e yazdığı mektuplarda betimledi ve ona geri Rusya'nın "azar azar" ilerlediğini bildirdi. Katerina'nın yönetimi sırasında Rus Aydınlanması gibi bir akım gelişti. Ama Alexander Radishchev serfler olarak tutulan köylülerin sefil durumundan söz ettiği zaman, Katerina onu Sibirya'ya sürdü. Katerina eğitim konusunda da projeler geliştirdi ve Avrupa'da uygulanan yöntemler konusunda bilgi edindi. Ama yalnızca 5-18 yaş arasındaki kız ve erkek Ortodoks Rus çocuklarını kapsayan ve serfleri dışlayan bir genel eğitim programı için çalışmalar da sonuçsuz kaldı.

Aydınlanma bilgiyi bir deneyim sorunu olarak gördüğü ve Tanrı görgül olmadığı için, kuşkuculuğu gereği din konusunda da aynı kuşkucu liberalizmini uyguladı. Ateizmden, teizme, deizme her inanç biçimi Aydınlanmaya açıktı. Aydınlanma için ‘bilgi’ olanaksız ve yalnızca görgül bilgi olanaklı olduğu için, inancın bir gerçeklik sorunu olduğu kabul edilemezdi. Sonuçta getirdiği sözde En Yüksek Varlık Kültü ile aşağı yukarı Katolik Kilisenin yaptığı şeyi yaptı, inancı dışsallıklar ile, gösteriler ve festivaller ile süsledi.

Aydınlanmanın etik-dışı ‘etik’ kuramları aydının daha eşit olması için herhangi bir engel oluşturmadı. Yararcı ‘etik’ kuramının bakış açısından, önemli olan evrensel insan hakları değil, en büyük sayınının en büyük mutluluğu idi. Bu amaç için despotizm yararlı olduğu sürece, Aydın hiç duraksamaksızın despotizmi savundu ve uyguladı ve kendine özgü bu politik eylemini aydın despotlar yetiştirme çabalarında da sergiledi.

Aydın ‘aydınlanmış’ olduğu için çevresine ışık saçar. Pırıl pırıldır, göz kamaştırır, ve varlık nedeni karanlığı yenmektir. İnsanlığın meşalesidir, onu bir ışık seli ile aydınlatır, ve geriye her zaman aydınlatacağı bir karanlığın kalmasını hiçbir zaman gözardı etmez. Politik bir istençten yoksun olan Avrupa aydınlanmak ve kurtulmak için Voltaire’e, Diderot’ya ve başka aydınlara dek beklemek zorunda kaldı. Sonunda aydın despotlarda kurtarıcılarına ve onların ışığı ile mutlu sona ulaştı.

Yurttaş toplumunun bakış açısından, aydın insanlık tarihinde etik modernliği, politik eşitliği ve evrensel özgürlüğü anlamayan bir tür arkaik kişilik olarak görünür. Ama Aydınlanma ve İdeoloji arasında trajik bir süreklilik de vardır. Voltaire ve Robespierre gibi aydınların izinde yürüyen daha sonraki ‘kurtarıcı’ ideologların önderlik ettikleri vahşetler karşısında Avrupa’nın en karanlık çağları bile pırıl pırıl aydınlık görünür.

Tek tek düşünürler belli bir düşünce dizgesi ile, ideolojileri ya da felsefeleri ile tutarsız davranabilirler. Bu önemsizdir. Seçmecilik ve tutarsızlık sıradan bilincin normal durumudur. Ama Aydınlanma şu ya da bu bireysel aydının tutarsızlık ve kararsızlıklarının üzerinde ve ötesinde belirli bir düşünce dizgesidir. Görgücüdür, bilginin deneyimden geldiğini kabul eder; dolayısıyla kuşkucudur, bilgiyi ve bilimi her zaman belli sınırlamalar ile olanaklı sayar; idealleri, evrenselleri, ilkeleri hiçbir biçimde kabul etmez, çünkü bunlar pozitif olgulardan ayrı olarak deneyim konusu yapılamazlar.

‘Us Çağı’ terimi ile de anlatılmasına karşın, Aydınlanma görgücü felsefi temellerinde açıkça anti-rasyonalisttir, usdışıdır. Gerçekte, Aydınlanmanın birincil felsefecileri düşünce dizgelerini Kıta Ussalcıları olarak bilinen Descartes, Leibniz ve Spinoza ile karşıtlık içinde belirlediler, ve Voltaire’in çağdaşı Rousseau’ya düşmanlığı bugün bile aydın kafalara örnek olan modeldir. Aydınlanmanın sınırları zamansal sınırlar değildir ve salt aynı çağda yaşadıkları için Rousseau Voltaire ile birlikte sınıflandırılmayı hak etmez .

Aydınlanma felsefecileri olarak bilinen adlar Locke, Hume, Kant, Bentham gibi etkili düşünürlerdir. Ve Aydın olduklarını evrensel insan haklarını tanımamada da tanıtlarlar: Tümü de negrolar hakkında uzun uzadıya ırkçı metinler üretmiş, giderek John Locke bir Amerikan kolonisi için ırkçı anayasa yazarlığı da yapmıştır.

Büyük Frederik (II. Frederik) Voltaire ve Prusya Kralı II. Frederik Sanssouci sarayında.     Bir başka aydın despot olan Büyük Frederik (Friedrich der Große) ya da II. Frederik (1712-1786) Prusya'yı 1740'tan ölümüne dek yönetti. Avusturya ile birçok savaştan sonra Prusya toprakları üzerindeki denetimini güçlendirdi ve krallığını modernleşmenin yoluna soktu. Hohenzollern hanedanına doğan Frederik Fransız kültürü ve Yunan ve Roma klasikleri ile büyüdü. Bir müzisyen idi, sanatların ve bilimlerin bir koruyucusu olarak ve çağın Aydınlanma düşünürleri ile ilişkilerini geliştirerek, Platonik "felsefeci-kral" idealini realize etmeye çalıştı. Genç Frederik'in müzik ve diller konusunda yetenek göstermesine karşın, babası askeri eğitim almasına karar verdi. Frederik İngiltere'ye kaçma girişiminde bulundu, ama yakalandı ve askeri mahkemeye çıkarıldı. 1746'da Frederik Johan Sebastian Bach'a bir müzikal tema sundu ve beste Bach tarafından bir dizi kanon ve füg için kullanıldı. Bu arada Voltaire ile mektuplaşmaya başladı, Machiavelli üzerine bir felsefi çürütme yazısı yayımladı (kendisinin eleştirdiği "Prens"te idealize edilen aydın despot olma yoluna girdiğini anlamadan). Prusya'nın türe dizgesini Aydınlanma düşüncelerine uygun olarak yeniden düzenledi, işkenceyi yasakladı, ılımlı düzeylerde basın özgürlüğünü ve inanç özgürlüğünü tanıdı, ilk ulusal Alman yasa dizgesini çıkardı, ve Berlin'i bir kültür özeği olmak üzere yeniden yapılandırdı.

Fransa’da sürmekte olan Katoliklik ve Aydınlanma deizmi arasındaki karşıtlık Fransız toplumunun entellektüel karakterini belirleyen başlıca etmendir. Bu iki kültür de demokrasiye ve yurttaş toplumuna ve ilgili kavramlara düşmandır. Bilgisiz klişeye karşın, Aydınlanma usdışı felsefi temellerinden ötürü insan eşitliği ve özgürlük kavramlarına karşıdır. Ve bu felsefeciler bu vargılarını okuyucularına açıkça sunarlar. Örneğin Kant Aydınlanma nedir yazısında despot ile ilişkide “boyun eğme” önerir. Locke’un kendisi köleci anayasalar kaleme alır ve Hume açıkça ırkçılığı aklayan ‘uslamlamalar’ üretir.

Öte yandan, Katolik Kilise, insanlar üzerinde etkili olduğu düzeye dek, kendi duyunçları olmayan insanlar, ruhlarını dinadamına teslim eden insanlar yetiştirir. Katolik Kilise insanlara sorgulanmayan dışsal bir ahlak verir ve neyin doğru ve eğri olduğu konusunda kendi yargılarının gelişmesine olanak tanımaz. Onları özgür dünyaya ilgisiz bir ahlak bilincinde hapseder ve yaşamda özgür yargıda bulunabilen bireyler olmalarını engeller. Kilisenin bu karakteri ile Aydının hedefi olması kaçınılmazdı, çünkü ikisi de aynı duyuncu hedef alıyor, ikisi de insanları istençlerinde vurmayı istiyordu.

Büyük Frederik ve Kont Agarotti (en solda) ve Voltaire (sağda) Frederik'in Sanssouci'deki sarayının müzik odasında.     Voltaire ve Frederik buluşmalarından önce dört yıl boyunca coşku içinde mektuplaştılar. Biri “benim Apollon’uma,” “benim Sokrates’ime,” öteki “benim Trajan’ıma” yazıyordu. En son şiirlerini ekliyor ve karşılıklı komplimanlarda bulunuyorlardı. Sonunda, 45 yaşındaki Voltaire ve 28 yaşında yeni taç giymiş Prusya kralı Frederik 1740 Eylülünde buluşmaya karar verdiler. “Sevinçten bayılacağıma eminim,” diyordu Voltaire. “Bundan öleceğime inanıyorum,” diye yanıtladı Frederik. Bayılma ve ölüm olmaksızın, buluşma normal geçti, uzun uzadıya özgür istenç ve ruhun ölümsüzlüğü üzerine konuştular ve üç gün sonra Voltaire ülkesine geri döndü. Voltaire Prusya sarayına iki kez konuk oldu ve ikincisi iki yıldan uzun sürdü. 1736'da başlayan mektuplaşma kırk iki yıldan uzun sürdü. İlkin "Monsieur " ile başlayan mektuplar zamanla "Mon cher ami" ile ve daha sonra "Mon cher Voltaire" ile başlar oldu. Ama dikkatli Voltaire "Monseigneur" ile başlamaktan vazgeçmedi. Frederik yalnızca Apollon olmakla kalmadı ve Alkibiades ve Marcus Aurelius ile karşılaştırıldı. Voltaire Frederik'te "un prince philosophe qui rendra les hommes heureux" bulduğuna inanmaya başladı. Ama prince philosophe Prusya'yı büyük bir askeri güç yapma ve ülkesini topraklarını genişletme politikasına döndü. Dostlar daha sonra da buluştular, ama aralarına belli bir uzaklık girmişti.

Aydın Despotizmi raslantısal bir fenomen değildir. Avrupa’da toplumsal, ekonomik ve politik olarak gelişemeyen Katolik ve Ortodoks kültürlerin tekerkleri için modernliğe geçiş umudu yaratan zorunlu bir yanılsamadır. Bu taş kafalı despotlar için modernleşme ordulardan ve fabrikalardan, makinelerden ve teknolojiden oluşan birşeydir ve evrensel yurttaşlık hakları ile, duyunç özgürlüğü ile, yasa egemenliği ile hiçbir ilgisi yoktur. ‘Eski Rejimleri’ topluma yukarıdan dayatılan reformlar yoluyla yenileme ve dinçleştirme planı zamanı geçmiş tekerk için biricik çare olarak görünür.

Kendilerini onların dışında gelişmekte olan modern kültüre uyarlamayı isteyen kimi tekerkler bu formülü Aydınlanma felsefecilerinden, başlıca Voltaire ve Diderot gibi Aydınlardan ödünç aldılar. Her iki yan da, Tekerkler gibi Aydınlar da, despot olmada ortak idiler. Ve bu onların ön-modern ve gelişime yeteneksiz politikalarının nedenidir.

XVI. Louis XVI. Louis iyi bir kral olmak ve halkı tarafından sevilmek istiyordu. Davranışları istediklerinin tam tersi sonuçlara götürdü. XVI. Louis bir saltık tekerk olması gerekirken kendini ‘göreli’ bir tekerk olarak gösterdi ve reform planlarını soylulara kabul ettirmeyi ve dirençlerini yenmeyi başaramadı. Yedi Yıl Savaşında İngiltere'ye yitirilen toprakları (Yeni Dünyadaki ‘Yeni Fransa’) geri alabilmek için Amerikan kolonilerinin İngiltere Krallığına karşı bağımsızlık savaşını destekledi. Ama bununla Fransa'nın finansal durumunu daha da kötüleştirdi. Anayasal Tekerkliği sırasında davranışları belirgin olarak kararsızdı. Sonra anayasal tekerkliğe geçiş çalışmalarına katılmak yerine ülkeden kaçma girişiminde bulundu. Yakalandı ve ülkeye ihanet suçu ile yargılanarak giyotine gönderildi. Kararsızlığı ve tutuculuğu ile, yönetiminde despotizmi ve Aydınlanmayı birleştirmeyi başaramadı. Fransa'nın yaşadığı kaostan ve deliliklerden en az Danton kadar, Marat kadar, Robespierre kadar sorumlu olmuş görünür. İster aydın olsunlar isterse bilgisiz ve sağgörüsüz, bu tekerkler tümü de değerlerinden ya da yeteneklerinden ötürü değil, ama doğumlarından ötürü devletlerin başına geçtiler. Halkların tam istençsizliği verildiğinde, bir devlete bir istenç kazandırabilmek için erki doğuma bağlamaktan, genel istencin olmadığı yerde devleti tikel istencin keyfine teslim etmekten daha ussal bir yöntem yoktu. Napoleon aynı nedenle, bir suikast durumunda Fransa’nın bir kez daha Aydınların elinde kaosa düşmemesi için imparatorluk formülüne başvurdu. Kuzeyin Protestan ülkelerinde hanedanlar kendilerini gelişmekte olan demokrasiye uyarlarken ve modernleşme barışçıl yollarda ilerlerken, Güneyin Latin ve Doğunun Slav ülkelerinde istençsiz ve özgürlüksüz halkların kendi durumları, devletleri, tarihleri birer skandala dönüştü. Halkların özgürlük ve eşitlik bilincinden yoksun oldukları, haklarından habersiz oldukları ön-modern tarihte krallık, imparatorluk, sultanlık, çarlık vb. olanaklı biricik politik biçimdir. İstençsiz insan kalabalıklarını yasa egemenliği altına getirmek için özeksel bir güç, bir tekerklik zorunludur. Tekerkliğin egemenliği altındaki insanlarda özgürlük bilincinin gelişmeye başlaması ile birlikte tekerkliğin erki zayıflama yoluna girer, çünkü özgürlük bilinci istenç, ve istenç politik güçtür. Anayasal tekerklik bir ara biçim olarak geçişin ussal, dereceli biçimidir, çünkü Kralın öldürülmesi Kraliyetin de ölümü olarak bir Cumhuriyet yaratsa da, birdenbire bir genel istenç ya da yurttaş toplumu yaratmaz. Ama "anayasal tekerklik" teriminin kendisi aynı zamanda bir olanaksızlığı, bir oxymoronu anlatır, çünkü anayasa kralın yanında onun bundan böyle bir tekerk olmadığını tanıtlayan bir ikinci istençtir. Genel istenç Dünya Tarihinde yalnızca Protestan ülkelerde kitle ölçeğinde gelişti, çünkü bu kültürlerde kitlenin boşinançlara gömülü ve boyun eğme durumunda tutulmasını sağlayan bir kurumsal din yoktu ve Reformasyon ile birlikte kazanılan duyunç özgürlüğü politik bilincin gelişimine ve yurttaş toplumunun oluşumuna götürdü. Statükoyu sürdürmek isteyen Katolik Kilise Katolik ülkelerde tekerkliğin doğal bağlaşığı idi ve aristokrasi her iki kurum ile kaynaşma ve bağlaşma içinde Eski Rejimin temel direklerinden birini oluşturuyordu. Voltaire ve Diderot gibi Aydınlar Katolik Kiliseyi ve aristokrasiyi asıl engeller olarak gördüler ve ilerleme probleminin çözümünün saltık tekerklikte yattığını düşündüler. Tekerkliğin kendisinin ortadan kalkmaya yazgılanmış olduğunu anlayamayacak kadar ‘güçlü’ düşünürler idiler. Özgürlüğün evrensel yokluğunda, bu kültürlerde ahlak ve törellik her katmanda sefil durumdadır, ve egemenlerde olduğu gibi halkta da yaygın olan moral gerilik yaşanan şiddetin ölçüsüzlüğünde kendi ölçüsünü sergiler. Duyunçsuz özgürlük, ahlaksal olarak olgunlaşmamış istenç ancak barbarlığa yeteneklidir ve despotizmin baskıcı dinginliğinden ve ne kadar güçsüz olursa olsun yasa egemenliğinden kurtulan kültür kaçınılmaz olarak kaos içine yuvarlanır. Fransa'da devrimin getirdiği kaos ancak Napoleon'un tekerk olması yoluyla ve ancak geçici ve göreli olarak önlenebildi. Devrimi izleyen bütün bir Fransa tarihinin birincil anlamı Fransız halkının moral büyüme, ve modern Fransız etiğinin şekillenme süreci olmasında yatar. Fransa için tarih güç ve acılı olmuştur. Ama hiçbir despotik kültür için kolay olmamıştır.